Katılım Bankalarının TCMB İhbarlı Döviz Hesaplarına Verilen Nemayı Kullanması-II

KARAR TARİHİ : 09.03.2023

KARAR NO : 65

TALEP ÖZETİ:

Bilindiği üzere bankalar, yurtdışı ödeme ve nakit dolaşım sistemlerine üye olabilmek ve bu sistemler üzerinden müşterileri ve/veya kendi adlarına para transfer işlemlerini gerçekleştirebilmek amacıyla nostro/vostro hesapları kullanmaktadırlar. Bu hesaplar tanım olarak bir bankanın yabancı bir muhabir bankada uluslararası ödemelerini yapmak için kullandığı mevduat hesapları olarak izlenmektedir. 

Benzer bir uygulama Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası ile de yürütülmekte ve Nisan 2022 tarihi itibariyle uygulama talimatı güncellenmiş olan İhbarlı Döviz Hesapları bankalarımız tarafından kullanılmaktadır. Bu hesaplar kuruluşlar adına Merkez Bankası nezdinde açılan, yatırma ve çekme işlemlerinin önceden bildirildiği döviz hesaplarını ifade etmektedir.

 Her iki hesap tipi için hem muhabir bankalar hem de TCMB talimatlarda belirtilen tutarların üzerinden tutulan bakiyeler için gecelik nema vermektedir. Söz konusu nema yurtdışı muhabirlerde SOFR (LIBOR’un kaldırılmasından sonra kullanılan gecelik dolar faiz oranı) veya benzer oranlar üzerinden verilebilmektedir. Bu nema TCMB yönetimi tarafından günlük olarak belirlenerek yayınlanmaktadır. 

Yakın zamanda rezerv biriktirme çalışmaları kapsamında, TCMB ilgili oranı %4,5 olarak belirlemiş ve muhabir bankalardan getirilecek olan tutarların bu orandan nemalandırılacağını belirtmiştir. Ancak hali hazırda verilen nema katılım bankalarınca kullanılamadığından dolayı konuya katılım bankacılığı açısından alternatif bir çözüm bulunması yönünde talep iletilmiştir. 

Mevcut uygulama kapsamında mevduat bankalarının muhabir bankalarda bulundurdukları döviz bakiyelerden bir kısmının rezerv biriktirme çalışmaları kapsamında TCMB’ye getirilmesi söz konusudur. Güncel durumda katılım bankalarının ilgili imkândan faydalanması mümkün olmadığından, katılım bankacığı açısından dezavantajlı bir durum oluşmaktadır. 

Danışma Kurulunun 15 no.lu enflasyona endeksli hesaplar kararında “Enflasyonun olduğu ortamlarda para üzerinden yapılan bir karz akdi esnasında, geri ödeme yapılırken vade dönemindeki enflasyon farkının karz alınan miktar üzerine ilave edileceğinin kararlaştırılması meşrudur.” ifadesi yer almaktadır. Söz konusu karara istinaden yukarıda belirtilen şekilde muhabir bankalarda bulundurulan döviz bakiyelerinin, döviz cinsi bazında ilgili dövizin ait olduğu ülkenin enflasyonunun (USD için Amerika enflasyon oranının, EURO için ise Avrupa Birliği enflasyon oranının) Merkez Bankasının vermiş olduğu nema oranıyla kıyaslanarak TCMB’ye karz akdi ile verilmesi hususunun değerlendirilmesi. 

KARAR:

Danışma Kurulunun 16.02.2023 tarih ve 62 sayılı kararında; katılım bankalarının, yurtdışındaki nostro/vostro hesaplarında tutulan meblağların TCMB nezdindeki İhbarlı Döviz Hesaplarına aktarılması durumunda TCMB’nin ödeyeceği nemayı kullanmalarının uygun olmadığı; TCMB’nin ilgili hesaplarında tutulan meblağların karz hükmünde olup İslam hukukundaki yerleşik kurala göre karz alan kişinin karz verene bir fazlalık ödeyeceğine ilişkin sözleşmenin faizli işlem kabul edileceği belirtilmişti. Danışma Kurulunun 22.08.2019 tarih ve 15 no.lu kararında ise; enflasyonun olduğu ortamlarda para üzerinden yapılan karz akitlerinde geri ödeme yapılırken vade dönemindeki enflasyon farkının karz alınan miktar üzerine ilave edilmesi uygun görülmüştü. 

Bu kararlar doğrultusunda katılım bankalarının nostro/vostro hesaplarındaki dövizlerin bir kısmını karz akdi temeline dayanarak TCMB’ye vermesi ve TCMB’nin bu dövize, gerçekleşecek enflasyona eşit veya onun altında olmak üzere dövizin değer kaybını telafi amaçlı ödemede bulunacağı bir hesap açması uygun görülebilir. 

İtibari paraların gerçek değerinin tespitinde en objektif kriterin ilgili para biriminin ait olduğu ülkedeki değer kaybının esas alınması olduğundan karz hangi tür para cinsi üzerinden verilmişse o para biriminin ait olduğu ülkedeki değer kaybı dikkate alınarak enflasyon hesaplamasına gidilebilir.

En doğrusunu Yüce Allah bilir.