Merkez Bankası Zorunlu Karşılıklarının Nemalandırılması Hakkında

KARAR TARİHİ : 23.09.2021

KARAR NO : 31 

TALEP ÖZETİ:

Merkez Bankası para politikasının ana araçlarından bir tanesi Zorunlu Karşılık mekanizmasıdır. Zorunlu karşılık mekanizması, mevduat/katılım bankalarının toplamış oldukları TL ve döviz fonlarının bir kısmının Merkez Bankası’nda tutulmasını sağlamaktadır. Merkez Bankası ilgili Zorunlu Karşılık Oranlarını piyasa likiditesinin etkin yönetimi amacıyla kullanmaktadır. 

Zorunlu karşılık uygulamaları benzer şekilde diğer merkez bankaları tarafından da kullanılmaktadır. Piyasa koşullarının gerektirdiği şekilde, Merkez Bankaları tarafından saklanan bu tutarlar için bankalara bir nema ödenmektedir. İlgili ödemelere “Central Bank Renumeration Policy” yani “Merkez Bankası Telafi Ödemesi” adı verilmektedir. Bu ödemenin yapılmasındaki ana amaç bankaların tutmak zorunda oldukları karşılıklara istinaden, en azından kısmi de olsa bir nema sağlanmasıdır. 

Tarihsel verilere bakıldığında bu oran ağırlıklı olarak enflasyonun altında kalmış, para politikası oranlarının ise yaklaşık %50’si gibi konumlandırılmıştır. Birlik nezdinde yer alan eski Danışma Komitesinin, “Merkez Bankasında tutulan zorunlu karşılıklara ilişkin” kararında; 

• Katılım Bankalarının Merkez Bankası’nda tuttuğu zorunlu karşılıklar için Merkez Bankasının ödediği fazlalığın enflasyonu aşmayan bölümünün faiz olarak değerlendirilmemesi 
• Merkez Bankası’nın ödediği fazla miktarın enflasyonu aşan kısmı var ise, bu kısmın Katılım Bankaları tarafından TMSF prim ödemelerinde veya sosyal projelerde kullanılabileceği belirtilmiştir. 

Bu bilgiler ışığında, Merkez Bankasınca bankalara Zorunlu Karşılıklar için ödenen Zorunlu Karşılık Nema Faizinin, 

• “Telafi Ödemesi” olarak isimlendirilmesi
• Ödemede esas alınacak oran için ise Enflasyon oranının tavan olarak dikkate alınması hususlarını Değerlendirmelerinize sunarız.

KARAR:

Merkez Bankası tarafından zorunlu karşılıklar için ödenecek miktar enflasyon oranını aşmadığı sürece katılım bankası tarafından kullanılabilir. Bu miktarın “telafi ödemesi” olarak isimlendirilmesi uygundur.

GEREKÇE:

Zorunlu karşılık mekanizması, mevduat ve katılım bankalarının toplamış oldukları TL ve döviz fonlarının bir kısmının Merkez Bankası’nda tutulmasını zorunlu kılan bir sistem olup tarafların özgür iradesiyle kurulan bir kredi sözleşmesine dayanmamaktadır. Bununla birlikte Merkez Bankası’nın sisteminin faizli olması, zorunlu karşılık alırken baştan ilgili taraflara faiz ödeyeceğini ilan etmesi ve tarafların bunu bilmesi sebebiyle zorunlu karşılıklar için ödenen miktarın enflasyon oranının üstünde kalan kısmının faiz olduğu değerlendirilmekte, bu miktarın enflasyon oranının altında kalması durumunda ise faiz niteliği taşımadığı düşünülmektedir. 

Zorunlu karşılıklarda enflasyon oranının üzerindeki tutarın sosyal projelere ve faaliyetlere harcanmak üzere ceza havuzuna aktarılması gerekli olup katılım bankasının doğrudan veya dolaylı olarak bundan istifade etmesi doğru değildir. 

Zorunlu karşılık için ödenen miktarın, enflasyon oranını aşmadığı sürece “telafi ödemesi” olarak isimlendirilmesinde bir mahzur yoktur.

En doğrusunu Yüce Allah bilir.