Katılım Bankalarının TCMB İhbarlı Döviz Hesaplarına Verilen Nemayı Kullanması

KARAR TARİHİ : 16.02.2023

KARAR NO : 62 

TALEP ÖZETİ:

Bilindiği üzere bankalar, yurtdışı ödeme ve nakit dolaşım sistemlerine üye olabilmek ve bu sistemler üzerinden müşterileri ve/veya kendi adlarına para transfer işlemlerini gerçekleştirebilmek amacıyla nostro/vostro hesapları kullanmaktadırlar. Bu hesaplar tanım olarak bir bankanın yabancı bir muhabir bankada uluslararası ödemelerini yapmak için kullandığı mevduat hesapları olarak izlenmektedir. 

Benzer bir uygulama Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası ile de yürütülmekte ve Nisan 2022 tarihi itibariyle uygulama talimatı güncellenmiş olan İhbarlı Döviz Hesapları bankalarımız tarafından kullanılmaktadır. Bu hesaplar kuruluşlar adına Merkez Bankası nezdinde açılan, yatırma ve çekme işlemlerinin önceden bildirildiği döviz hesaplarını ifade etmektedir. 

Her iki hesap tipi için hem muhabir bankalar hem de TCMB talimatlarda belirtilen tutarların üzerinden tutulan bakiyeler için gecelik nema vermektedir. Söz konusu nema yurtdışı muhabirlerde SOFR (LIBOR’un kaldırılmasından sonra kullanılan gecelik dolar faiz oranı) veya benzer oranlar üzerinden verilebilmektedir. Bu nema TCMB yönetimi tarafından günlük olarak belirlenerek yayınlanmaktadır. 

Yakın zamanda rezerv biriktirme çalışmaları kapsamında, TCMB ilgili oranı %4.5 olarak belirlemiş ve muhabir bankalardan getirilecek olan tutarların bu orandan nemalandırılacağını belirtmiştir. Ancak hali hazırda verilen nema katılım bankalarınca kullanılamadığından dolayı konuya katılım bankacılığı açısından alternatif bir çözüm bulunması yönünde talep iletilmiştir. 

Yapılan çalışmalar kapsamında; 

• İlgili nemaların Türk Lirası ödenecek olması sebebi ile bankaların mevduat hesaplarına ilişkin ödeme yükümlüğü olan TMSF primlerine mahsup edilebilmesi konusu TCMB ile paylaşılmış ve prensip olarak uygun olacağı yönünde görüş alınmıştır. Ancak mevcut durumda taslak çalışması devam eden “Katılım Bankacılığı İlke ve Esaslarına Uygun Olmayan Gelirler” standardında bu yöntem uygun bulunmamaktadır.
• Bir diğer uygulama ise Malezya Merkez Bankası tarafından uygulanmakta olan ve ekte uygulama esasları ile sektör görüşlerinin yer aldığı, hibe verilebilen karz aktidir. Söz konusu uygulama kapsamında Bank Negara Malezya finansal kuruluşlardan karz olarak almış olduğu bakiyelere karşılık olarak hibe verebilmektedir.

Mevcut uygulama kapsamında mevduat bankalarının muhabir bankalarda bulundurdukları döviz bakiyelerden bir kısmının rezerv biriktirme çalışmaları kapsamında TCMB’ye getirilmesi söz konusudur. Güncel durumda katılım bankalarının ilgili imkandan faydalanması mümkün olmadığından, katılım bankacığı açısından dezavantajlı bir durum oluşmaktadır. 

Bu bilgiler ışığında yukarıda yer alan iki uygulamanın Kurul tarafından değerlendirilmesi hususunu. 

KARAR:

Katılım bankalarının, yurtdışındaki nostro/vostro hesaplarında tutulan meblağların TCMB nezdindeki İhbarlı Döviz Hesaplarına aktarılması durumunda TCMB’nin ödeyeceği nemayı kullanmaları uygun değildir. Bu nemanın TMSF primi olarak kullanılması da bu kapsamdadır. 

Ayrıca TCMB’nin ilgili hesaplarında tutulan meblağlar karz hükmündedir. İslam hukukundaki yerleşik kurala göre karz alan kişinin karz verene bir fazlalık ödeyeceğine ilişkin her türlü sözleşme faizli işlem kabul edilir. Bu nedenle TCMB’nin geri ödeme sırasında ilgili meblağların yanı sıra bir hibede bulunacağının sözleşmede belirtilmesi yahut bu doğrultuda bir teamül oluşması halinde ödenen hibe faiz hükmünde olacağından katılım bankacılığı ilke ve standartlarına uygun değildir.

En doğrusunu Yüce Allah bilir.