Murabaha Finansmanına Konu Edilemeyen Bazı Mallar için İsticrâr Akdini de İçeren bir Murabaha İşlemi Yapılması

KARAR TARİHİ : 01.12.2022

KARAR NO : 58

TALEP ÖZETİ:

Danışma Kurulunun Murâbaha Standardının 2.8.1. maddesinde “Katılım bankasının murâbaha konusu malı bizzat kendisinin satın alması ve eğer vekili vasıtasıyla alacaksa bu vekilin, katılım bankasının o malı daha sonra satacağı nihai müşteri dışında üçüncü bir kişi olması asıldır. Bu hükmün uygulanma imkânı olmadığı durumlarda müşteriye sadece alım vekâleti verilebilir. Her iki halde de malın nihai müşteriye satışı banka tarafından yapılmalı ve mal bedeli de ilk satıcıya yine banka tarafından ödenmelidir.” ifadelerine yer verilmiştir. 

Bununla birlikte, elektrik, doğalgaz, su vb. hizmet sözleşmeleri kapsamında sürekli olarak alımı gerçekleşen ve bu şekilde tüketime konu olan mallar yapısı gereği murâbaha finansmanına konu edilememektedir. Çünkü finansman talebinde bulunan müşteri bahsi geçen malları satıcıdan teslim aldığında ilgili malı tüketmiş olmakta bu da bahsi geçen malın ayrı bir akitle katılım bankası tarafından müşteriye satılmasına engel olmaktadır. Bu nedenle söz konusu malların katılım bankaları tarafından finanse edilebilmesi için isticrâr akdini de içeren bir murâbaha işlemine ihtiyaç duyulmaktadır. Söz konusu finansman yöntemi aşağıdaki şekilde gerçekleşmektedir: 

• Müşteri finansman talebini katılım bankasına iletir, 
• Katılım bankası ve müşteri arasında müşterinin ilgili satıcıdan alacağı malların finansmanına ilişkin çerçeve sözleşme yapılır, 
• Katılım bankası bu sözleşme kapsamında ilgili malı isticrâr yoluyla banka adına satın alıp yine isticrâr yöntemiyle kendine satması ve katılım bankası adına satıcıya ödemeyi gerçekleştirme hususunda müşterisine vekalet verir, 
• Finansman kullanan müşteri satıcıdan bu anlaşma doğrultusunda mal tedarik eder, 
• Katılım bankası ilgili mal bedelini, banka adına satıcıya ödenmek üzere müşterinin cari hesabına aktarır,
• Müşteri hesabına aktarılan bu meblağla ilgili malın bedelini öder ve daha sonra anlaşılan miktar ve vadede katılım bankasına borcunu öder. 

Bu şekildeki bir işlemin katılım bankacılığı ilke ve standartlarına uygunluğunun Danışma Kurulunca değerlendirilmesi hususu.

KARAR:

Karar talebinde belirtilen yöntem dikkate alındığında bunun isticrâr akdini de içeren bir murâbaha işlemi olduğu görülmektedir. Danışma Kurulumuzun Murâbaha Standardının 2.5.1. maddesinde “…murâbaha konusu malın, katılım bankası tarafından satın alınmış ve hakikaten ya da hükmen kabz edilmiş olması gerekir…” ifadelerine yer verilmiştir. Bu finansmana konu olacak mal ise anlık olarak tüketildiğinden katılım bankası tarafından alımı ve müşteriye satımı işlemlerinin net olarak ayrıştırılması mümkün gözükmemektedir. Kaldı ki, elektrik, su, gaz vb. malların satımı bu konuda özel olarak yetkilendirilmiş kurumlar tarafından ve sadece kendileriyle abonelik sözleşmesi olanlara yapılmaktadır. Katılım bankası bu bağlamda ne satımı yapabilecek özel yetkili kurum ne de abone olan taraftır. Dolayısıyla talepte sunulan işlemde banka, gerçekte sahibi olmadığı bir mal veya hizmeti finanse etmiş olmaktadır ki bu faizsiz finans ilkeleriyle bağdaşmaz. 

Öte yandan ilgili Standardın 2.8.1. maddesinde “Katılım bankasının murâbaha konusu malı bizzat kendisinin satın alması ve eğer vekili vasıtasıyla alacaksa bu vekilin, katılım bankasının o malı daha sonra satacağı nihai müşteri dışında üçüncü bir kişi olması asıldır. Bu hükmün uygulanma imkânı olmadığı durumlarda müşteriye sadece alım vekâleti verilebilir. Her iki halde de malın nihai müşteriye satışı banka tarafından yapılmalı ve mal bedeli de ilk satıcıya yine banka tarafından ödenmelidir.” ifadelerine yer verilmiştir. Bu işlemde finansmana konu malın yapısı gereği müşteriye hem alım hem de satım vekaletinin verileceği anlaşılmaktadır. Bütün bunlar dikkate alındığında talep özetinde belirtilen finansman yönteminin uygun olmadığı değerlendirilmektedir.

En doğrusunu Yüce Allah bilir.