Müstahsil İşlemlerinde Çifte Vekalet Kullandırılması

KARAR TARİHİ : 12.10.2023

KARAR NO : 76 

TALEP ÖZETİ:

Çifte vekalet uygulaması hakkında Murabaha Standardının 2.8.1 Maddesi aşağıdaki gibidir; 

2.8.1. “Katılım bankasının murâbaha konusu malı bizzat kendisinin satın alması ve eğer vekili vasıtasıyla alacaksa bu vekilin, katılım bankasının o malı daha sonra satacağı nihaî müşteri dışında üçüncü bir kişi olması asıldır. Bu hükmün uygulanma imkânı olmadığı durumlarda müşteriye sadece alım vekâleti verilebilir. Her iki halde de malın nihaî müşteriye satışı banka tarafından yapılmalı ve mal bedeli de ilk satıcıya yine banka tarafından ödenmelidir.” 

İlgili maddenin gerekçesinde şu ifadelere yer verilmiştir; “..Ancak, katılım bankasının müşteriye hem malı ilk satıcıdan satın alması hem de banka adına satın alınmış bu malı kendisine satması için vekâlet vererek çifte vekâlet yoluyla işlem yapması, katılım bankacılığı ilkelerine uygun görünmemektedir..” 

Diğer taraftan, Bankacılık Düzenleme ve Denetleme Kurulu tarafından belirlenen Satım Yöntemleri ile Fon Kullandırma İşlemlerinde Mal Bedelinin Müşteri Hesabı Aracılığıyla Ödenebileceği Durumlara İlişkin Usul ve Esaslarda müstahsil süreci aşağıdaki gibi açıklanmıştır. 

4. Mal alımının birden fazla müstahsilden yapılması 

• Müstahsillerden mal alımı yapacak müşteri, yapacağı alımları katılım bankası adına gerçekleştirmek üzere bankaya başvuruda bulunur. 
• Katılım bankası, müşteriye kendi adına mal alımı yapması için vekalet verir. 
• Katılım bankası, müşterinin kendi adına yapacağı mal alımlarında kullanılmak üzere müşteri hesabına avans olarak ödeme yapar. Bu para katılım bankasına ait bir paradır. Müşteri başka amaçlarla kullanamaz. 
• Müşteri katılım bankası adına malı satın alır. Katılım bankası tarafından avans olarak hesabına yatırılan paradan mal bedeli ödemesini yapar. 
• Daha sonra müşteri, katılım bankası adına yapmış olduğu mal alımı konusunda bankayı bilgilendirir. Banka anlaşmış olduğu fiyatla müşterisine satış yaparak murabaha işlemini gerçekleştirir. 
• Müşteri yapmış olduğu tüm mal alımlarında katılım bankasını bilgilendirerek kendisine satış yapılmasını sağlar. 
• Müşteri katılım bankasının avans olarak hesabına ödediği parayla katılım bankasına mal alımı yaptığını belgelendirir. İlgili işleme ait müstahsil makbuzu, müşteri tarafından düzenlenir ve bankaya ibraz edilir.

Yukarıdaki düzenlemelerde çifte vekalet uygulaması uygun görülmemiştir. Ancak müstahsil işlemleri doğası gereği çifte vekalet olmadan gerçekleştirilememektedir. Bunun nedenleri arasında aşağıdaki hususlar sayılabilir; 

• Müşteriler çoğu durumda bizatihi kendileri değil çalışanları vasıtasıyla malları toplattırmaktadır. Toplattırılan malların ve toplayan kişilerin birden fazla olmasından dolayı her bir mal alımında bankanın bilgilendirilmesi imkân dahilinde olamamaktadır. 
• Zaman zaman bulundukları konum itibariyle (köy, mezra vb.) herhangi bir iletişim vasıtası ile müstahsillerin bankayla iletişime geçme imkânı olamamaktadır. 
• Müşteri belli bir süre sonra bankayla iletişime geçse bile o süre içinde banka adına alınmış mal müşteriye satılmadan müşteri tarafından -mal henüz müşterinin mülkiyetine geçmeden- başkasına satılabilmekte ya da kullanabilmektedir. Başka bir ifade ile faturası alınan mal hakkında bankaya bilgi verilmeden önce mal üzerinde müşteri tarafından bir tasarruf söz konusu olabilmektedir. Bu durumda müşteri sahibi olmadığı bir mal üzerinde tasarrufta bulunmuş olabilmektedir. Birçok mal olduğu için hangi mal üzerinde tasarrufta bulunulduğunu da tespit etmek de imkân dahilinde olamamaktadır. 

Yukarıda sayılan nedenlerden dolayı çifte vekalet uygulamasının “sadece müstahsil işlemleri için” yeniden değerlendirilmesi hususunu bilgilerinize sunarız. 

KARAR:

Söz konusu gerekçeler çifte vekaleti zaruri hale getirecek düzeyde görülmemektedir. İletişim ve ulaşım imkanlarının gelişmişliği bir yana, banka adına alınan malın, alındığı yerde ve zamanda hemen satımı zarureti de bulunmamaktadır. Kaldı ki mevcut iletişim imkanları, alımı takiben bankanın derhal bilgilendirilmesini ve bankanın yine çok kısa süre içerisinde yeni bir işlem yapmasını mümkün kılmaktadır. Bu sebeple katılım finansı ilke ve standartları açısından uygun olmayan çifte vekalet uygulamasının gündeme alınması isabetli değildir.

En doğrusunu Yüce Allah bilir.