TÜRİB ELÜS Piyasası Üzerinden Teverruk İşlemlerinin Uygulanabilmesi için Tasarlanan Modele İlişkin Danışma Kurulu Görüşü-II

KARAR TARİHİ : 05.03.2020

KARAR NO : 22 

TALEP ÖZETİ:

Katılım bankalarının belirli ihtiyaç durumlarında başvurmak durumunda kaldıkları borç yapılandırma işlemi ve hazine işlemlerinin teverruk yöntemiyle gerçekleştirilmesi amacıyla TÜRİB üzerinden uygulanan bir yapı tasarlanmıştır. Bu yapıda aşağıdaki işlem adımları takip edilecektir:

• Likidite yönetimine ihtiyaç duyan katılım bankası veya borcunu ödeyemeyen müşteri teverruk talebini finansman sağlayan/sağlayacak katılım bankasına iletir.
• Talebi uygun bulan katılım bankası TÜRİB üzerinden lisanslı depolardaki ürünü temsil eden ELÜS (Elektronik Ürün Senedi) satın alır. 
• Katılım bankası satın almış olduğu ELÜS’ü müşterisine vadeli olarak satar. TÜRİB MKK’ya (Merkezi Kayıt Kuruluşu) satım işlemini bildirerek ELÜS’ün müşterinin mülkiyetine geçmesini sağlar.
• Müşteri satın aldığı ELÜS’ü peşin bedelle satarak nakit temin etmek, yatırım aracı olarak elinde tutmak veya senedin temsil ettiği ürünü fiziksel olarak teslim almak hususunda muhayyerdir.

17.01.2020 tarih ve 21 No.lu Kurul Kararının, revize edilmiş ekli bilgi notu üzerinden yenilenmesi talep edilmektedir.

KARAR:

İlgi yazı ekinde gönderilen “TÜRİB Teverruk Piyasası” konulu bilgi notu ve sunum incelendiğinde Danışma Kurulunun 04.04.2019 tarih ve 12 sayılı kararında caiz olmadığı belirtilen organize teverrukla ilgili mevcut uygulamalara alternatif yeni bir düzenlemenin yapıldığı görülmektedir. Bu düzenleme mevcut uygulamalarla karşılaştırıldığında nispeten olumlu olarak değerlendirilmektedir. Fakat özü itibariyle organize teverruk kapsamının tümüyle dışında da değildir. Zira organize teverrukta olduğu gibi bunda da para borcunun zamana bağlı olarak artırılması veya para mübadelesinin yine zamana bağlı olarak fazlalık eklenerek yapılmasını hedefleyen işlemler seti söz konusudur. Bununla birlikte bu set içinde katılım bankasından vadeli ELÜS satın alan borçlu müşteriye satın aldığı ELÜS’ü teverruk havuzunda satma, satmayıp elinde tutma veya ELÜS’ün temsil ettiği malı teslim alma seçeneklerinin tanınması, işlem setinin birinci basamağında satın alınan ELÜS’ün son basamakta ilk satıcıya dönmemesi için önlemler alınması önceki uygulamalara göre olumlu gelişmelerdir. Fakat bu sete dahil olan işlemlerin TÜRİB’de özel olarak ayrılan teverruk havuzunda yapılması, bu havuza dahil olan ELÜS’ler için gün içinde değişmeyecek fiyatlar tespit edilmesi, alım ve satım fiyatlarının aynı olması asıl hedefin vadesinde ödenemeyen borcun zaman karşılığında artırılması, likidite ihtiyacında da peşin alınan paranın zaman karşılığında fazlalıklı olarak ödenmesi olduğunu göstermektedir. 

Bütün bunlar bu piyasada yapılanların büyük ölçüde şekli işlemler olduğu intibaını vermektedir. Dolayısıyla bu piyasada yapılacak işlemlerin Danışma Kurulunun uygun gördüğü şartlarda olmak kaydıyla talep özetinde belirtilen iki alanla sınırlı kalması gerekmektedir. 

Alım satım işlemlerinin teverruk için tahsis edilmiş ayrı bir havuz yerine serbest alışveriş imkânının bulunduğu piyasalarda ve bunlardan biri olan TÜRİB ELÜS piyasasında katılım bankacılığı ilke ve standartlarına uygun olarak yapılması halinde işlem, organize teverruk olmaktan önemli ölçüde uzaklaşacaktır.

GEREKÇE:

Organize teverruk, Danışma Kurulunun konu ile ilgili karar, standart ve gerekçelerinde izah edildiği gibi caiz görülmemiştir. İlgili talepte teklif edilen yöntem, özü itibariyle organize teverruk kapsamının tamamen dışında değildir. Danışma Kurulunun 04.04.2019 tarihli ve 12 sayılı kararı doğrultusunda gerçek bir alım satımın amaçlanmaması, alım satıma konu mal üzerinde sadece birtakım kaydi işlemler yapılarak faize benzer şekilde vade karşılığında ilave bir borçlanma yoluyla nakit temin edilmesi, katılım bankasının müşteriye vadeli sattığı malı tekrar müşteri adına peşin olarak satması ve bütün işlem süreçlerinin önceden planlanmış olması gibi sebepler, işlemi fakihlerin çoğunluğunca caiz görülmeyen îne satışına yaklaştırmaktadır. Bu yeni modelde her ne kadar, katılım bankasının müşteriye vadeli sattığı malı tekrar müşteri adına satma mahzuruna karşı olumlu karşılanan bazı tedbirler alınmışsa da diğer bazı mahzurların bu modelde de mevcut olduğu görülmektedir. Bu sebeple söz konusu piyasanın Danışma Kurulunun belirlediği bazı işlemlere münhasır olması gerekli görülmüştür.

En doğrusunu Yüce Allah bilir.